|
4.
ब्रिटिश सत्तेला कर्नाटकातून झालेला विरोध आणि म्हैसूरचे वडेयर I. खालील रिकाम्या जागा
योग्य पदांनी भरा. 1. पहिले अँग्लो-म्हैसूर युद्ध _______ आणि
_______ यांच्यामध्ये झाले. उत्तर : हैदरअली
आणि ब्रिटिश 2. दुसऱ्या
अँग्लो-म्हैसुर युद्धाचा शेवट _______ च्या तहाने झाला. उत्तर : मंगळूरचा
तह . 3. राजा वडेयरने _______ ही आपली राजधानी बनविली.
उत्तर : श्रीरंगपट्टण 4. कित्तूर चेन्नम्माने _______ नावाचा मुलगा
दत्तक घेतला. उत्तर : शिवलिंगप्पा 5. कित्तूर संस्थानातल्या रायण्णाचे गाव _______
हे होय. उत्तर : संगोळ्ळी 6. सुरपूर हे सध्याच्या _______ या जिल्ह्यात
आहे. उत्तर : यादगीर 7. बागलकोट जिल्ह्यातील _______ गावच्या बेरडांनी
ब्रिटिशाविरुद्ध बंड पुकारले. उत्तर : हलगली 8. अमरसुळ्याचे बंड हे प्रामुख्याने _______
यांचे बंड होते. उत्तर : शेतकरी II. समूहात चर्चा करून
उत्तरे लिहा. 1. चिक्कदेवराज वडेयरच्या
कामगिरीचे वर्णन करा. उत्तर : चिक्कदेवराज वडेयरचा कालावधी १६७३-१७०४ होता.
·
तो एक कार्यक्षम योद्धा आणि प्रशासक होता. ·
मदुराई, इक्केरी आणि विजापूर येथे शिवाजीच्या सैन्याचा त्यांनी
पाठलाग केला. ·
त्याने मागडी, मधुगिरी, कोराटगेरे
व इतर ठिकाणे काबीज केली. ·
त्याने मोगल सेनापतीकडून बंगलोर विकत घेतले. ·
त्यांना कर्नाटक कविचक्रवर्ती, अप्रतिम वीर,
तेंकनराजा आणि नवकोटी नारायण या पदव्या होत्या. ·
प्रशासनात मदत करण्यासाठी त्यांनी मंत्रिपरिषद (अठरा
कचेरी) सुरू केली. ·
त्यांच्या काळात टपाल व्यवस्था अस्तित्वात आली. ·
कावेरी नदीवर एक धरण बांधण्यात आले ·
सिंचनासाठी चिक्क देवराज आणि दोड्ड देवराज कालवे बांधण्यात
आले. ·
त्याने आपल्या दरबारात तिरुमलार्य, सांची होनम्मा इ. कवींना आश्रय दिला होता. 2. हैदर अली सत्तेवर कसा
आला? उत्तर : चिक्कदेवराज
यांच्या मृत्यूनंतर शासनव्यवस्था ढासळली. म्हैसूरचा राजकीय प्रभाव कमी झाला. या
अनियंत्रित परिस्थितीत म्हैसूर व कार्नाटिकच्या प्रदेशात हैदर अलीला राजकीय
महत्त्व प्राप्त झाले.
·
त्याने सक्रिय लष्करी कारवाया करून दळवायांवर नियंत्रण
मिळविले. ·
दुसरा कृष्णराज वडेयरला नजरकैदेत ठेवले व सत्ता आपल्या
हाती घेतली. ·
अल्पावधीतच तो नवाब हैदर अली या नावाने प्रसिद्ध झाला. 3. दुसऱ्या अँग्लो -
म्हैसूर युद्धाचे परिणाम कोणते? उत्तर : हैदर अलीच्या मृत्यूचा फायदा घेत ब्रिटीशानी
मंगलोर व बिदनूर प्रांत काबीज करण्याचा प्रयत्न केला. · ब्रिटिशांनी टिपूसुलतान विरुद्ध कालिकत व मलबारच्या
राज्यकर्त्यांना प्रोत्साहन दिले · या सर्व बाबी लक्षात घेऊन टिपूने मंगलोर व कोंकण
किनारपट्टीवे संरक्षण करण्याचे ठरविले ·
त्याने ब्रिटिशांचा पराभव केला ·
1784 मध्ये मंगलोरचा तह झाला आणि दुसरे अँग्लो - म्हैसूर
युद्ध थांबले. 4. श्रीरंगपट्टणच्या
तहातील अटी कोणत्या? उत्तर : ब्रिटिशांनी
या तहात टिपूवर जाचक अटी
लादून दुर्बल बनविले. ·
आपले अर्धे राज्य
देणे भाग पाडले . ·
युद्धाची भरपाई म्हणून तीन कोटी रुपये देणे ·
पैशाच्या बदल्यात जामीन म्हणून आपले दोन पुत्र
ब्रिटिशांकडे ओलीस ठेवणे. ·
आपल्या ताब्यात असणाऱ्या ब्रिटिश
सैन्याची तुरूंगातून
सुटका करणे 5. चौथ्या अँग्लो-म्हैसूर
युद्धामुळे म्हैसूरमध्ये ब्रिटिशांची सत्ता बळकट कशी झाली? उत्तर : 1799 मध्ये हे युद्ध टिपू सुलतान विरुद्ध ब्रिटिश
यांच्यात झाले ·
ब्रिटिशांनी टिपूचा भक्कम किल्ला उद्ध्वस्त केला ·
या युद्धात लढताना टिपूचा मृत्यू झाला ·
टिपूच्या मृत्यूमुळे ब्रिटिश आनंदी झाले ·
टिपूच्या ताब्यातील बराचसा प्रदेश ब्रिटिशांनी आपल्या
ताब्यात घेतला ·
त्यातील काही भाग
मराठे व निजामाला वाटून दिला ·
एक छोटासा भाग म्हैसूरच्या वडेयर घराण्याला देण्यात आला ·
तेच म्हैसूर संस्थान ' म्हणून ओळखले जाऊ लागले . 6. चौथ्या कृष्णदेवराज
वडेयरच्या कामगिरीचे वर्णन करा. उत्तर : आपल्या
लोकांमध्ये शिक्षणाचा प्रसार करण्यात त्यांना खूप रस होता. · प्राथमिक शिक्षणाच्या विकासासाठी सर्व प्राथमिक शाळांमधील फी रद्द केली. ·
म्हैसूर विद्यापीठ सुरू केले ·
परदेशात शिक्षण घेत असलेल्या विद्यार्थ्यांना
शिष्यवृत्तीही सुरू केली. ·
1905 मध्ये टाटांच्या मदतीने बेंगळूर येथे इंडियन
इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्सची स्थापना केली. ·
सिंचन विकासावर विशेष लक्ष दिले. · बेळगोळजवळ कावेरी नदीवर एक धरण बांधले. ·
नवीन रेल्वे मार्ग सुरू करण्यात आले. ·
अनेक छोटे-मोठे उद्योग सुरू झाले ·
लोह आणि पोलाद कारखाना, ·
सिमेंट कारखाना, ·
भद्रावती येथील कागद कारखाना, ·
मंड्या येथील साखर कारखाना. ·
म्हैसूर येथे चंदनी तेलाचा कारखाना, ·
बेंगळुरू येथे साबण कारखाना. ·
बेळगोळ येथील रसायने व खताचा कारखाना सुरू केला. ·
न्यायालयीन सभेची स्थापना केली. ·
ललित कलांमध्ये खूप रस होता अनेक संगीतकारांना प्रोत्साहन दिले ·
कृष्णराजा वडेयर हे अतिशय साध्या स्वभावाचे परंतु कार्यक्षम प्रशासक होते. 7. ब्रिटिश सत्तेला विरोध
करण्याची धोंडिया वाघ यांने कोणती पद्धत अवलंबिली? उत्तर : धोंडियाला
त्याच्या शौर्यामुळे त्याला ' वाघ' असे संबोधले जात.  · हैदर अलीच्या सैन्यात सामान्य शिपाई म्हणून काम केले व
आपल्या पराक्रमाने '
लष्करप्रमुख पदापर्यंत पोहोचला ·
आपले स्वतंत्र सैन्य निर्माण करून टिपूच्या सैन्यात सेवा
बजावली. ·
टिपू बरोबर मतभेद झाल्यामुळे त्याला कैद करण्यात आले ·
चौथ्या अँग्लो - म्हैसूर युद्धानंतर ब्रिटिशांनी त्याची
तुरुंगातून सुटका केली ·
सुटकेनंतर छोटीशी सैन्य तुकडी तयार केली व कारवाया सुरू
केल्या. · टिपूच्या सैन्यातील असंतुष्ट सैनिक आणि सत्ता नसलेले
जहागीरदारांना त्यांने आपल्या सैन्यात सामावून घेतले. · त्याने बिदनूर व शिवमोगाचे किल्ले काबीज करून चित्रदुर्गचा किल्ला
येण्याचा अयशस्वी प्रयत्न केला ·
लॉर्ड वेलस्लीने धोंडिया वाघाला पकडण्याचा प्रयत्न केला · शिमोगा, होनाळ्ळी, हरिहर इत्यादी भागावर
त्याने हल्ला केला पण त्याचा पराभव झाला. · शिकारीपूर ताब्यात घेतल्यानंतर धोंडिया निजामांच्या
अधिपत्याखाली असलेल्या गुत्ती येथे पळाला ·
मराठ्यांनी त्याच्यावर हल्ला करून त्याचे बरेच घोडे, उंट व शस्त्रे
ताब्यात घेतली ·
अनेक पाळेगारांनी त्याला प्रोत्साहन दिले. ·
मलबार मधील माहे येथील फ्रेंचांनी त्याला मदतीचा हात दिला · हरिहर , चित्रदुर्ग , शिकारीपूर ,
सावनूर , राणेबेन्जूर , कित्तूर व लोंढा अशा भूप्रदेशात ब्रिटीश सैन्याने त्याचा पाठलाग
केला. ·
शिरहट्टीवर ताबा मिळवून ब्रिटीश सैन्याने धोंडियाच्या अनेक
सैनिकांना ठार केले. 8. रायण्णा
ब्रिटिशांविरुद्ध कशा पद्धतीने लढला सविस्तरपणे लिहा? उत्तर : संगोळी
रायण्णा एक शूर शिपाई होता.  ·
तो कित्तूरच्या स्वातंत्र्यासाठी तेथील राणी चन्नम्मासह
ब्रिटिशांविरुद्ध शौर्याने लढला ·
मातृभूमीला मुक्त करणे हे आपले परम कर्तव्य असे. ·
सैन्याची जमवाजमव करीत त्याने त्यांच्या मनामध्ये
राष्ट्रीयत्वाची भावना जागृत केली ·
काही संवेदनशील ठिकाणी त्याने गुप्त सभा घेतल्या ·
त्याने ब्रिटिशांच्या तालुक्याच्या ठिकाणी असणारे खजिने
लुटण्याची योजना आखली. ·
त्याच्याकडे पाचशे सैनिकांची तुकडी होती. त्यासह तो लढला. ·
ब्रिटिशांना मदत करणाऱ्या गावकऱ्यांबद्दल त्याच्या मनात तीव्र संताप होता. 9. स्वातंत्र्य चळवळीत
कोडगूच्या पुट्टबसप्पाचे योगदान कोणते? ·
उत्तर : कल्याणस्वामीच्या
निधनानंतर कोडगूच्या खालच्या भागातील लोकांनी बंड चालूच ठेवले. सुळ्या, बेळ्ळारे,
पुत्तुर आणि कॅनरातील कांही प्रमुख भाग हे अमरसुळ्यामध्येच मोडत
असत. ·
पुट्टबसप्पा या शेतकऱ्यांने स्वतःच कल्याणस्वामी असल्याचे
भासविले आणि नंतर स्वामी अपरांपरही आपणच असल्याचे सांगितले व या बंडाचे नेतृत्व
केले. ·
हे बंड डोंगराळ भागात सुरू झाले. ·
पुट्टबसप्पा बंडाचे आयोजन करीत असे आणि लोकांना शांत बसवित
असे. · बंडखोरांच्या हाती सत्ता आली तर तंबाखू व मीठावर कर बसविला
जाणार नाही. असे जाहीर केले. ·
वेल्लोरमधील सरकारी कचेरीवर ताबा मिळविणे ही या बंडाची
पहिली चाल होती. · क्रूरपणाबद्दल प्रसिद्ध असलेल्या एका अंमलदाराला ठार
मारल्यांने पुट्टबसप्पाची ख्याती आणखीनच वाढली. ·
या घटनेपासून या बंडाला जास्तच पाठिंबा व प्रसिद्धी
मिळाली. ·
त्यांनी बंटवाळच्या खजिन्याची व तुरुंगाची लुटालूट केली. ·
कोडगूमधील लोकांच्या सहाय्याने ब्रिटिशांनी त्यांना पकडले. ·
पुट्टबसप्पा, लक्ष्मप्पा, बंगारप्पा,
केंदबाडी रामय्यागौडा आणि गुड्डेमने अप्पय्या यांना फाशी देण्यात
आली. ·
हे बंड अयशस्वी झाले; तरी ब्रिटिश विरोधी बंडामध्ये याला
अनन्यसाधारण स्थान आहे. 10. सुरपूरच्या बंडाची
थोडक्यात माहिती लिहा. उत्तर : सुरपूर
हे सध्याच्या यादगीरपासून 50 कि. मी. अंतरावर आहे. वेंकटप्पाच्या कारकिर्दीत त्यांनी
ब्रिटीशांविरुद्ध बंड पुकारले. ·
1857 मध्ये ब्रिटिश सुरपूरमधील विविध प्रकारच्या सुधारणांवर
बारीक लक्ष ठेवून होते. ·
नानासाहेबांचे प्रतिनिधी सुरपूरमध्ये आहेत. हे सरकारच्या
लक्षात आले. यामुळे राज्यकर्त्यांच्या मनसुब्याबद्दल त्यांच्या मनात शंका
निर्माण झाली. ·
राज्यकर्त्यांच्या हालचाली बद्दल माहिती देण्यासाठी
त्यांनी कॅम्पबेल या अधिकाऱ्याची नेमणूक केली. ·
हैद्राबादच्या राजाचे प्रशासन चांगले नसल्याबद्दलचा अहवाल
कॅम्पबेलने सरकारला दिला. ·
वेंकटप्पा नायक हा 1857 च्या बंडातील कर्नाटकातील एक
प्रमुख नेता होता ·
1858 मध्ये ब्रिटिशांनी सुरपूर काबीज केले. ·
त्यामुळे तेथील राजा हैद्राबादच्या निजामाला आणि ब्रिटिश
अधिकाऱ्याला शरण आला. वेंकटप्पा नायकाचा मृत्यू कसा झाला याबद्दल मतभेद आहेत. |
No comments:
Post a Comment