भारताचे पहिले स्वातंत्र्य युद्ध ( इ.स. 1857 )

 

6. भारताचे पहिले  स्वातंत्र्य युद्ध ( इ.स. 1857)     प्रश्न 1. खालील गाळलेल्या जागा योग्य पदांनी भरा.  1) युरोपियन  इतिहासकारांनी 1857 च्या स्वातंत्र्य युद्धाला ---------- असे म्हटले आहे.   2) लॉर्ड डलहौसीनी --------------- हे धोरण अमलात आणले.    3) 1857 च्या बंडात ----------- ने ब्रिटिश अधिकाऱ्याला ठार मारले ?   4 ) झाशीच्या राणीने इंग्रजां विरुद्धच्या युद्धात ------------- हे ताब्यात घेतले   उत्तरे : 1. शिपायांचे बंड 2. दत्तक वारसा नामंजूर / खालसा धोरण / डॉक्टरिन ऑफ लॅप्स 3. मंगल पांडे 4. ग्वाल्हेर 5.       प्रश्न 1. खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा 1) दत्तक वारसां नामंजूर या तत्त्वाचे परिणाम काय झाले विश्लेषण करा.  उत्तर : इंग्रजांनी आपला राज्य विस्तार वाढवण्यासाठी वेगवेगळ्या पद्धतींचा अवलंब केला •      त्यातीलच एक ' दत्तक वारसा नामजूर पद्धत ' •      या पद्धतीमुळे बरेचसे प्रांत व राज्य इंग्रजांच्या वर्चस्वाखाली आली •      त्यामुळे भारतीय लोक नाराज झाले •      इंग्रजांच्या या शासन पद्धतीमुळे असंतोष माजला •      यामुळेच 1857 चे बंडही झाले •      यालाच खालसा धोरण ' आणि डॉक्टरिन ऑफ लॅप्स ' म्हणतात    2) या काळातील आर्थिक बदल 1857 च्या बंडाला कसे कारणीभूत  ठरले ? उत्तर : इंग्लंडमध्ये झालेल्या औद्योगिक क्रांतीमुळे भारतीय कुटीर उद्योगांचा नाश झाला •      भारतीय कारागीरबेकार झाले •      भारतीय सुती वस्त्रे व लोकरी वस्तूंची पिछेहाट झाली •      सुती वस्रोद्योगाचा -हास झाला •      लाखो विणकर आणि कारागीर बेकार झाले •      सुती वस्त्रांवर इंग्लंडमध्ये मोठ्या प्रमाणात करलादला गेला •      इंग्रजांनी व जमीनदारांनी शेतकऱ्यांची पिळवणूक केली.   3) 1857 च्या युद्धात शिपायांच्या धार्मिक भावना  कशा दुखविल्या गेल्या ? उत्तर :   भारतीय शिपायांना समुद्र ओलांडून जाण्याची केलेली सक्ती ही आपणास जातीभ्रष्ट करण्याचा प्रयत्न आहे अशी सैनिकांची भावना झाली. इंग्रज सरकारने नवीन लांब पल्ल्याच्या रॉयल इनफिल्ड बंदुका ' वापरण्यास सुरुवात केली. या बंदुकीसाठी वापरण्यात येणारी काडतुसे होती. त्यांच्या आवरणावर गायीची आणि डुकराची चरबी लावली आहे अशी अफवा पसरली   4) पहिल्या स्वातंत्र्य युद्धाला कारणीभूत असलेली  तत्कालीन कारणे  कोणती ? उत्तर :  इंग्रज सरकारने नवीन लांब पल्ल्याच्या रॉयल इनफिल्ड बंदुका ' वापरण्यास सुरुवात केली •      या बंदुकीसाठी वापरण्यात येणारी काडतुसे होती •      त्यांच्या आवरणावर गायीची आणि डुकराची चरबी लावली आहे अशी अफवा पसरली •      हिंदूंना गायीची चरबी व मुस्लिमांना डुकराची चरबी ही धार्मिक बाब होती •      इंग्रज अधिकाऱ्यांनी ज्यावेळी बंदूक चालविण्याची जबरदस्ती केली त्यावेळी मंगल पांडे या शिपायाने अधिकाऱ्याला गोळी घालून ठार मारले •      हेच या बंडावे तात्कालीन कारण होते.   5) 1857 च्या बंडाच्या अपयशाच्या कारणांची यादी करा. उत्तर  : ही स्वातंत्र्य संग्रामाची चळवळ संपूर्ण भारतात पसरली नाही •      ही चळवळ काही ठराविक लोकांच्या हितापुरती मर्यादित राहिली •      इंग्रजी सैन्यांमधील एकी व भारतीय सैन्यातील असंघटितपणा अपयशाला कारणीभूत ठरला. •      बंडखोरांना योग्य नेतृत्व लाभले नाही •      अयोग्य नीती, अकुशलता, बेशिस्तपणात दिशाहीनता ही कारणे असफलते मागे होती. •      बंडखोरांनी लूट, दरोडे घातल्यामुळे जनसामान्यांचा विश्वास गमावला •      अनेक संस्थानिक इंग्रजांशी एकनिष्ठ राहिले   6) 1858 मध्ये ब्रिटनच्या  राणीने जाहीर केलेली आश्वासने कोणती ? उत्तर  : ईस्ट इंडिया कंपनीने स्थानिक संस्थानिकांशी केलेला करार स्वीकारण्यात आला.  •      महत्त्वाकांक्षी विस्तार योजनांना आळा बसला •      भारतीयांना स्थिर सरकार देण्याचे आश्वासन दिले •      कायद्यांमध्ये समानता ठेवली गेली •      धार्मिक सहिष्णुता असेल तसेच भारतीयांच्या धार्मिक बाबतीत हस्तक्षेप केला जाणार नाही