भारतासमोरील आव्हाने आणि त्यावरील उपाययोजना

 

राज्यशास्त्र 10. भारतासमोरील आव्हाने आणि त्यावरील उपाययोजना   I. रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरा. 1 . आपल्या प्रांताविषयी असणाऱ्या पराकोटीच्या प्रेमाला ---------- म्हणतात . 2. भारतात भाषिक राज्य ----------- साली  निर्माण झाली आहेत . 3. कर्नाटकात भ्रष्टाचाराला आळा घालण्यासाठी ----------- संस्था कार्यरत आहे. 4 . 2011 च्या जनगणनेनुसार भारताची लोकसंख्या ----------- कोटीच्या वर गेली आहे . 5. ग्राहकाकडून अधिक लाभ मिळविण्याच्या वृत्तीला  -----------  असे म्हणतात . उत्तरे  : 1. प्रांतीयवाद 2. 1956  3. लोकायुक्त  4. 121 कोटी  5. नफेबाजी    II . खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा. 1. जातीयवाद देशाच्या ऐक्याला बाधक आहे . कसा ? उत्तर :  1. जातीयवाद भारतीय समाजाचा सर्वात मोठा शत्रू आहे. 2. समाजात धार्मिक फूट निर्माण करतो. 3  परस्पर अविश्वास आणि भीती निर्माण करतो. 4.  सामाजिक गटबाजीकडे नेतो.  5. आर्थिक वैमनस्य निर्माण करतो. 6.  राजकीय शत्रुत्व वाढवितो. 7. आपल्या राष्ट्रीय एकता आणि अखंडतेला बाधा आणतो. 8. धार्मिक  द्वेष आणि तात्त्विक फूट पाडतो. 9. सामाजिक अशांतता निर्माण करतो.  10. जीवित आणि मालमत्तेची हानी होते. 11. अनैतिक , परस्पर आरोप  आणि धार्मिक गटांमधील शारीरिक हल्ले व दंगे पसरविण्याचे काम करतो. 12. देशाचे हीत दुर्लक्षिले जाते.   2. प्रांतीयवाद देशाच्या विकासाला मारक ठरतो. चर्चा करा. उत्तर : 1.  देशाच्या एकतेला व हिताला बाधक ठरतो. 2. यामुळे आंतर-राज्य -सीमा समस्या निर्माण होतील. 3. नदीच्या पाण्याचा वाद निर्माण होतो. 4.  हे राष्ट्रीय हिताच्या विरुद्ध आहे. 5. यामुळे भाषिक कट्टरता निर्माण होते. 6. हे राष्ट्राच्या एकात्मतेला बाधा आणते. 7. यामुळे प्रादेशिक संघर्ष होतात. 8. यामुळे राज्यांमध्ये शत्रुत्व निर्माण होते.     3. साक्षरतेच्या प्रसारासाठी केलेल्या उपाय योजना कोणत्या ? उत्तर : 1. ‘सर्व शिक्षा अभियान’ सुरू करण्यात आले आहे. 2. ‘राष्ट्रीय साक्षरता अभियान’ देखील सुरू करण्यात आले आहे. 3. ‘साक्षर भारत’ कार्यक्रम सुरू करण्यात आला आहे. 4. शिक्षणाचा हक्क-2009 सुरू करण्यात आला आहे. 5. शिक्षण हा मूलभूत अधिकार म्हणून मान्य केला आहे. 6. सक्तीचे मोफत शिक्षण लागू करण्यात आले आहे. 7. शारीरिकदृष्ट्या अपंगांना प्राधान्य. 8. मुलींचे शिक्षण आणि महिला जागृतीला प्राधान्य देण्यात आले आहे.   4. स्त्रियांचा दर्जा उंचावण्यासाठी तुम्ही कोणता सल्ला द्याल ? उत्तर : 1. शासनाने महिला व बाल कल्याण  विभाग सुरू केला आहे. 2. स्त्री शिक्षणावर भर देण्यात आला आहे. 3. बालविवाह प्रतिबंध कायदा लागू केला आहे. 4. हुंडा बंदी कायदा सुरू झाला. 5. कर्नाटक सरकारने ‘स्त्री शक्ती’ योजना  सुरू केली. 6. महिला स्वयंरोजगारासाठी आर्थिक साहाय्य आणि कर्जाची योजना सुरू.  7. राष्ट्र आणि राज्य पातळीवर महिला आयोग सुरू केले आहेत. 8. निवडणूक आणि सरकारी नोकऱ्यांमध्ये  महिला आरक्षण ठेवले. 9. स्त्री शक्ती संघटना व महिला बचत संघ, सहकारी संस्था सुरू करण्यात आल्या आहेत.   5. देशाची लोकसंख्या म्हणजे मानवी साधनसंपत्ती होय . स्पष्ट करा . उत्तर :  1. देशाच्या प्रगतीसाठी त्याचा उपयोग होऊ शकतो. 2. नैसर्गिक संसाधनांच्या वापरासाठी ते आवश्यक आहे. 3. हे शेतीच्या विकासास मदत करते. 4. हे औद्योगिक विकासास समर्थन देते. 5. निर्यात आणि आयात वाढतात. 6. नवीन रोजगार संधी उघडणे. 7. कामगार वर्गाच्या कमतरतेवर मात करते. 8. हे सरकारी योजनांच्या अंमलबजावणीसाठी समर्थन करते   6. दारिद्रय निर्मूलनासाठी कोणत्या उपाय योजना आहेत ? स्पष्ट करा . उत्तर :  1. बीपीएल कार्डाचे  वितरण  करण्यात आले आहे. 2. पंचवार्षिक योजनातून दारिद्र्य निर्मूलन आणि दरडोई उत्पन्नाची वाढ उद्दिष्टे ठेवण्यात आली आहेत. 3. सरकारने जवाहर  रोजगार योजना सुरू केली. 4. प्रधानमंत्री ग्रामोदय योजना लागू केली. 5. ग्रामीण रोजगार हमी योजना सुरू केली.6. नैसर्गिक संसाधनांचा योग्य वापर. 7. सार्वजनिक वितरण प्रणालीची अंमलबजावणी 8. (संध्या सुरक्षा योजना, विधवा वेतन योजना, अटल बिहारी पेन्शन योजना, उद्योग खात्री  योजना, आश्रय योजना, अन्नभाग्य योजना, IRDP)   7. चोरटा व्यापार म्हणजे काय ? याला कसा आळा घालता येईल ? उत्तर :  सरकारला कोणतेही आयात शुल्क न भरता परदेशातून माल आणणे म्हणजे चोरटा व्यापार किंवा तस्करी होय. नियंत्रण उपाय. 1. घरगुती बदलांना प्रोत्साहन देऊन. 2. देशांतर्गत बाजारांचे मॉड्युलेशन. 3. किमती नियंत्रित करणे. 4. योग्य निर्यात-आयात धोरण राबविणे. 5. कडक तटीय दक्षता सेवा. 6. कठोर शिक्षेची अंमलबजावणी. 7. आंतरराज्य व्यापार करारांवर स्वाक्षरी करणे. 8. लोकांमध्ये योग्य जागरूकता निर्माण करणे. 9. तस्करीच्या मालावर सामाजिक बहिष्कार.   8. नफेबाजीमुळे उत्पादक व ग्राहकांना तोटा होतो. याचे समर्थन करा . उत्तर :  1. यामुळे असमानता निर्माण होते.2. यामुळे गरिबी वाढते.3. हे समाजातील गुन्ह्यांना प्रोत्साहन देते. 4. हे समाज भ्रष्ट करते. 5. अनैतिक व्यवसायाकडे नेतो.6. यामुळे महागाई वाढेल.7. फार कमी लोकांमध्ये उत्पन्न जमा होईल.