मध्ययुगीन युरोप

प्रश्न 1 - रिकाम्या जागा योग्य शब्दांनी भरा.

1.  युरोपमधील सांस्कृतिक निष्प्रभता .............. या नावाने ओळखली जाते.

2.  सरंजामशाहीतील जमीन मालकाला .............. असे म्हटले जाते.

3.  सरंजामशाहीतील जमीन धारक अथवा मालकाला ..............असे म्हटले जात असे.

4.  जमीनदारी पद्धतीत.............. हे जमीनदाराला शेतीकामात सहाय्य करत.

उत्तरे : 1.  अंधारयुग 2. सरंजाम/जमीनदार 3. सरंजाम/जमीनदार 4. कुळ/रयत

प्रश्न 2 - खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

1. सरंजामशाही म्हणजे काय ?

उत्तर : रोमन साम्राज्याच्या पतनानंतर युरोपमधील अनेक देशांच्या राजकीय, आर्थिक आणि सामाजिक रचनेचे तीन तेरा वाजले. रोमन सम्राट चार्ल्स मँग्नेच्या मृत्यूनंतर परिस्थिती आणखीनच ढासळली यामुळे युरोपच्या बèयाच भागात अराजकता माजली. येथे जीवित अथवा मालमत्ता यांना कसलेच संरक्षण उरले नाही. अशा परिस्थितीत तेथे भूमीच्या स्वामीत्वावर आधारलेल्या नव्या राजकीय पद्धतीने मूळ धरले ती पद्धत म्हणजे सरंजामशाही होय.

2. सरंजामशाहीचे फायदे तोटे लिहा.

उत्तर : सरंजामशाहीचे फायदे पुढीलप्रमाणे : 1. साधेपणा हे वैशिष्ट्य असलेली ही राज्यकारभाराची सोपी आणि तयार पद्धत होती. 2. या पद्धतीने सामान्यांना संरक्षण बहाल केले. लॉर्डस हे सैनिकी सेवांसाठी कुळांवर अवलंबून असल्याने ते राज्यकर्त्यांच्या वर्चस्वी वृत्तीला आव्हानात्मक ठरले. 3. या पद्धतीने युरोपच्या आर्थिक प्रणालीमध्ये सकारात्मक बदल घडून आणले आणि बार्बेरियनांच्या सततच्या आव्हानाला रोखले गेले. 4. सरंजामशहा, रक्षा हा लोकांचा हक्क व स्वत:चे कर्तव्य आहे असे मानत असत. 5. सरंजामशाहीने इंग्लंड, फ्रान्स व जर्मनीच्या साहित्य विकासात भर घातली. 6. स्त्री दाक्षिण्य हे या पद्धतीचे वैशिष्ट्य. सरदारांच्याकडून धाडस, स्त्रिया, दुर्बल आणि धर्माच्या रक्षणाची अपेक्षा केली जात असे.

सरंजामशाहीचे तोटे पुढीलप्रमाणे : 1. या पद्धतीने अमीर उमरावांचे वर्चस्व निर्माण केले. आणि हळूहळू सरंजामदार व कुळ यांच्यात भांडणास सुरुवात झाली. जमीनदार पद्धत हळूहळू लयाला गेली. 2. सरंजामदार इतके वरचढ झाले की ते राजाला आव्हान करू लागले. अनेकजण हुकूमशहा व आणि केंद्रभूत सत्तेला जुमेनासे झाले. 3. जमीनदारांची न्यायपद्धती दोषपूर्ण होती. येथे कोणतीही कायदेपद्धती अस्तित्वात नव्हती. सरंजामशाही आणि राजे यांच्यामध्ये संघर्ष निर्माण झाला.

3. सरंजामशाहीच्या ऱ्हासाची  कारणे लिहा.

उत्तर : इ.स. 15 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात काही घटनांमुळे सरंजामशाहीचा èहास झाला. 1. इंग्लंड, फ्रान्स आणि स्पेनमधील व्यापारीवर्गाच्या उदयामुळे सरंजामशाही पद्धतीला शेवटची घरघर लागली. 2. देशी भाषांची वाढ, राष्ट्रीयत्वाची भावना आणि राज्यकर्त्यांची सर्व सत्ताधारी होण्याची प्रबळ इच्छा या गोष्टी सरंजामशाहीच्या नाशाला कारणीभूत ठरल्या. 3. बंदुकीच्या दारूचा अतिरिक्त वापर आणि धर्मयुद्धे यांनी सरंजामशाहीच्या नाशाला हातभार लावला. 4. युरोपमधील पुनरुज्जीवन आणि सुधारणावाद यांनी सरंजामशाही संपुष्टात आणली.

----------------------------------------------------------------------------------

 

संशोधक व त्यांचे शोध

       अ.क्र.            संशोधक                              शोध                                             इ.स.    

          1.        जॉन गटेनबर्ग                             मुद्रणयंत्र                                              ---

          2.       गॅलिलियो                                 दुर्बिण                                                  ---

          3.       न्यूटन                                       गुरुत्वाकर्षणाचा नियम                            ---

          4.       अँड्रयू व्हॅसालियस                      मानवी शरीराचे विच्छेदन                          ---

          5.       जेम्स हारग्रीव्हज                         स्पीनिंग जेनी (सूत कताई यंत्र)               1764

          6.       रिचर्ड आर्कराईट                         पाणचक्कीवरील सूत कताई यंत्र            1769

          7.       सॅम्युअल क्रॉम्प्टन                        म्यूल                                                  1779

          8.       जॉन के .                                   धावता धोटा                                         ---

          9.       एडमंड कार्टराईट                        पॉवरलूम                                            1785

          10.      अ‍ॅली विटनी                              कॉटन जीन                                         1793

          11.      थॉमस मॅकोमेस                          वाफेचे यंत्र                                         1705

          12.      जेम्स वॅट                                  बाष्पशक्तीवर चालणारे इंजिन                1774

          13.      जॉर्ज स्टीफन्सन                         रेल्वेच्या बोगी                                      1815

          14.      स्टॉकटन व डार्लिंगटन               प्रवासी रेल्वे                                           ---

          15.      विल्यम सिमिंग्टन                     वॅटचे इंजिन बोटीला जोडून चालविले         1801

          16.     रॉबर्ट फुल्टन                            बाष्पशक्तीवर चालणारे जहाज                   ---

---------------------------------------------------------------------------------------------