केंद्र सरकार

भारताचे राष्ट्रपती आणि त्यांचा कार्यकाळ 

प्रश्न 1 - गाळलेल्या जागी योग्य शब्द भरा.

1. भारत हे ................. आहे.

2. केंद्रीय कायदेमंडळाला ................. म्हणतात.

3. राज्यसभेचे अध्यक्ष ................. हे असतात.

4. लोकसभेचा सदस्य होण्यासाठी वयाची ................. वर्षे पूर्ण केलेली असावीत

5.         तिन्ही सेनादलांचा प्रमुख ................. असतो.

6. घटनेच्या ................. व ................. कलमानुसार राष्ट्रपतींची निवड केली जाते.

7. केंद्रीय लोकसेवा आयोगाचे अध्यक्ष ................. निवडतात.

8. सर्वोच्च न्यायालयाची स्थापना ................. रोजी झाली आहे.

उत्तरे : 1. संघराज्य 2. संसद 3. उपराष्ट्रपती 4. 25 वर्षे 5. राष्ट्रपती 6. 54 व 55 7. राष्ट्रपती 8. 28 जानेवारी 1950.

प्रश्न 2 - खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

1. संसदेच्या दोन सभागृहांची नावे लिहा.

उत्तर : संसदेतील वरिष्ठ सभागृह राज्यसभा तर कनिष्ठ सभागृह लोकसभा होय.

2. राज्यसभेची रचना थोडक्यात लिहा.

उत्तर : संसदेतील वरिष्ठ सभागृह म्हणजे राज्यसभा होय. राज्यसभेत जास्तीतजास्त 250 सभासद असतात. त्यापैकी 238 सभासद राज्य विधानसभेच्या सदस्यांकडून निवडले जातात. व उर्वरित 12 सदस्यांची नियुक्ती राष्ट्रपतींकडून केली जाते. हे सभासद साहित्य कला, विज्ञान, समाजसेवा इ. क्षेत्रात काम केलेल्या श्रेष्ठ व्यक्ती असतात. राज्यसभा हे कायमचे सभागृत असते. ते लोकसभेप्रमाणे विसर्जित केले जात नाही. राज्यसभेच्या सदस्यांचा कालावधी सहा वर्षे असतो. दोन वर्षातून एकदा एकूण सभासदांच्या 1/3 सभासद निवृत्त होतात व त्या रिक्त जागा पुन्हा भरल्या जातात. जर सदस्यांना सदस्यत्व रद्द करावयाचे असेल तर तर ते राजीनामा देवू शकतात. जर हे सदस्य घटनाबाह्य व्यवहारात गुंतलेले असतील तर राष्ट्रपती त्यांचे सदस्यत्व रद्द करू शकतात. उपराष्ट्रपती हा राज्यसभेचा अध्यक्ष असतो. सदस्यांमधून उपसभापतींची निवड केली जाते. कमीतकमी 1/10 सदस्य (किमान 25) राज्यसभेच्या कामकाजाला उपस्थित असावेत. वर्षातून दोन वेळा सभागृहाची सभा होणे आवश्यक आहे. सदस्य विशेष सभेची विनंती करू शकतात.

3. लोकसभेचा सदस्य होण्यासाठीची आवश्यक पात्रता लिहा.

उत्तर : लोकसभेचा सदस्य होण्यासाठीची आवश्यक पात्रता - 1. भारताचा नागरिक असावा. 2. किमान वय 25 असावे. 3. सरकारी नोकर नसावा. 4. कायद्याने मानसिकदृष्ट्या सक्षम घोषित केलेले असावे. (मनोविकृत नसावा) 5. कोणत्याही कायद्यांतर्गत शिक्षा झालेली नसावी. 6. संसदेने वेळोवेळी नमूद केलेल्या विशिष्ट अर्हतेस पात्र असावा.

4. राष्ट्रपतींची निवडप्रक्रिया थोडक्यात लिहा.

उत्तर : राष्ट्रपतींची निवड ही लोकसभा, राज्यसभेवर निवडून आलेले सदस्य तसेच दिल्ली, पाँडिचेरी आणि इतर राज्यांच्या राज्यविधिमंडळातील सदस्यांद्वारे केली जाते. राष्ट्रपतींचा कालावधी 5 वर्षांचा असतो. आपला कालावधी संपल्यानंतर ते पुन्हा निवडणूक लढवू शकतात.

5. पंतप्रधानांच्या अधिकारांबाबत वर्णन करा.

उत्तर : पंतप्रधानांचे अधिकार - 1. मंत्र्यांची नेमणूक व बडतर्फी आणि खात्यांचे विभाजन 2. शासन प्रमुख 3. केंद्रीय मंत्रिमंडळाचा प्रमुख.

6. केंद्रीय मंत्रिमंडळाची रचना लिहून त्यांच्या जबाबदाऱ्या कोणत्या हे थोडक्यात लिहा.

उत्तर : केंद्रीय मंत्रिमंडळ हे प्रत्यक्ष कार्यकारी मंडळ असून मंत्र्यांचे दोन स्तरावर विभाजन होते. 1. कॅबिनेट मंत्री 2. राज्यमंत्री. संसदेच्या एकूण सभासदांपैकी 15 टक्के कॅबिनेट मंत्र्यांची संख्या असते. कॅबिनेट मंत्र्यांना दोन प्रकारच्या जबाबदाèया असतात. प्रत्येक खात्याचा मंत्री त्या खात्याच्या कारभाराला वैयक्तिकरित्या पूर्णपणे जबाबदार असतो. संसदेत घेतलेल्या निर्णयांना व ठरवलेल्या धोरणांना कॅबिनेट मंत्री सामाईकरित्या जबाबदार असतो. जोपर्यंत संसदेचा विश्वास असतो तोपर्यंतच कॅबिनेट मंत्री कार्यरत असतो. जेव्हा तो संसदेचा विश्वास गमावतो तेव्हा अविश्वासदर्शक ठरावाद्वारे त्याला काढून टाकण्यात येते.

-------------------------------------------------------------------------------------

आपले राष्ट्रपती

          अ.क्र.               राष्ट्रपती                          कालावधी

            1.          डॉ. राजेंद्र प्रसाद                        1950 - 1962

            2.         डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन          1962 - 1967

            3.         डॉ. झाकीर हुसेन                       1967 - 1969

            4.         डॉ. व्ही. व्ही. गिरी                      1969 - 1974

            5.         डॉ. फक्रुद्दीन अली महमद           1974 - 1977

            6.         नीलम संजीव रेड्डी                     1977 - 1982

            7.          डॉ. ग्यानी झैलसिंग                  1982 - 1987

            8.         आर. वेंकटरमण                       1987 - 1992

            9.         डॉ. शंकर दयाळ शर्मा               1992 - 1997

            10.       डॉ. के. आर. नारायण                 1997 - 2002

            11.        डॉ.ए.पी.जे. अब्दुल कलाम         2002 - 2007

            12.        सौ. प्रतिभा पाटील                   2007 - 2012

            13.        प्रणव मुखर्जी                          2012 -2017

            १४.       रामनाथ कोविंद                       २०१७  - 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

  आपले  पंतप्रधान

         अ.क्र.                पंतप्रधान                            कालावधी

            1.          पंडित जवाहरलाल नेहरू            1947 - 1964

            2.         लाल बहादूर शास्त्री                   1964 - 1966

            3.         श्रीमती इंदिरा गांधी                    1966 - 1977

            4.         मोरारजी देसाई                          1977 - 1979

            5.         चरण सिंग                                1979 - 1980

            6.         श्रीमती इंदिरा गांधी                   1980 - 1984

            7.         राजीव गांधी                             1984 - 1989

            8.         विश्वनाथ प्रताप सिंग                  1989 - 1990

            9.         चंद्रशेखर                                  1990 सप्टेंबर - 1991 जून

            10.       पी.व्ही. नरसिंहराव                      1991 - 1996

            11.        अटलबिहारी वाजपेयी                18 मे 1996 ते 31 मे 1996

            12.        एच.डी. देवेगौडा                        जून 1996  - एप्रिल 1997

            13.        इंद्रकुमार के. गुजराल                 एप्रिल 1997  - मार्च 1988

            14.       अटलबिहारी वाजपेयी                19 मार्च 1998 - मे 2004

            15.        मनमोहन सिंग                          2004 - 2014 

            16.        नरेंद्र मोदी                               २०१४ - 

--------------------------------------------------------------------------

या संदर्भातील  व्हिडिओ  यू ट्यूबवर पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा.