जागतिक समस्या आणि भारताची भूमिका

 

राज्यशास्त्र 12. जागतिक समस्या आणि भारताची भूमिका १. योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा. १. मानवी हक्क दिवस ---------- या दिवशी साजरा केला जातो. २. भारताने निरंतरपणे --------- मानवी हक्कांचा पुनरुच्चार केला आहे. ३. मानवी हक्का मध्ये --------- समानता समाविष्ट आहे. उत्तरे : 1. 10 डिसेंबर 2. जागतिक .3. आर्थिक   I. एका वाक्यात उत्तर लिहा. 1. दुसरे महायुद्ध संपल्यामुळे कोणता महत्त्वाचा बदल झाला?  उत्तर : साम्राज्यवाद आणि वसाहतवाद संपला.   2. सर्वसाधारण सभेने मानवी हक्कांबाबत घोषणा कधी स्वीकारली?  उत्तर : 10 डिसेंबर 1948.   3. शस्त्रास्त्रांच्या स्पर्धेबाबत  आयसेन हूवरने काय म्हटले आहे ? उत्तर :  जाग फक्त शस्त्रास्त्रावर खर्च करत नसून कामगारांचा घाम, शास्त्रज्ञांची  विद्वत्ता आणि बालकांच्या अशा आकांक्षा वाया घालवत आहे.”    4. मानवाधिकारांबाबत भारताची भूमिका काय आहे? उत्तर :  भारत सुरुवातीपासूनच मानवी हक्कांच्या संरक्षणासाठी आग्रहाने प्रयत्नशील आहे.   5. मानवी हक्क म्हणजे काय आहेत? उत्तर :  व्यक्तीच्या विकासासाठी आवश्यक असलेले हक्कम्हणजे मानवी हक्क होय.   6. शस्त्रास्त्र स्पर्धा म्हणजे काय? उत्तर :  स्पर्धात्मक मार्गाने सामूहिक विनाशासाठी शस्त्रास्त्रांचे उत्पादन.   7. ‘तिसरे जग’ या शब्दाचा अर्थ काय आहे? उत्तर :  ‘तिसरे जग’ या शब्दाचा अर्थ मागास राष्ट्रे किंवा गरिबी आणि विकास नाही.       २. गटात चर्चा करा आणि खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा. १. दुसर्‍या जागतिक महायुद्धानंतर जगाला कोणकोणत्या समस्यांना तोंड द्यावे लागले? उत्तर : 1. मानवी हक्कांची पायमल्ली 2. शस्त्रास्त्र स्पर्धा 3. आर्थिक असमानता 4. दहशतवादासारख्या समस्यांना तोंड द्यावे लागले.   २. मानवी हक्कासंदर्भात भारताची भूमिका स्पष्ट करा. उत्तर : ● भारताने नेहमीच जगभरातील मानवी हक्कांचे समर्थन केले आहे. ● भारतीय घटनेत मूलभूत हक्कांची तरतूद केली आणि त्याद्वारे त्या  समस्येवर प्रकाश टाकण्यात महत्वाची भूमिका बजावली आहे. ● संयुक्त राष्ट्रांच्या महासभेत भारताने नेहमीच मानवाच्या मूलभूत हक्कांचे समर्थन केले आहे. ● राष्ट्रीय मानवाधिकार आयोगाची स्थापना करण्यात आली आहे.  ● गुलामगिरी पद्धत, माणसांचा व्यापार, बालकामगार पद्धत, स्त्रियांचे शोषण यांच्यावर जागतिक मानवी हक्कांच्या घोषणेनुसार प्रतिबंध करण्यात आला आहे.    ३. शस्त्रास्त्र स्पर्धा जगाला विनाशाच्या खाईत लोटणार या विधानाच्या आधारे शस्त्रास्त्र स्पर्धेमुळे होणारे दुष्परिणाम लिहा. उत्तर : 1. अण्वस्त्र युगामध्ये आपण युद्ध संपविले पाहिजे नाहीतर युद्ध आम्हाला संपवून टाकेल. 2. सध्याच्या जगात शस्त्रास्त्र स्पर्धा ही एक अत्यंत गंभीर समस्या आहे. 3. जागतिक स्तरावरील भीती 4.  असुरक्षितता 5. अस्थिरता 6.  तणाव  किंवा प्रत्यक्ष युद्ध इत्यादी. 7. शस्त्रास्त्रांचे उत्पादन वाढवणे 8. शस्त्रास्त्रांचा साठा इत्यादींना प्रोत्साहन देणे. या पद्धतीने आपण म्हणू शकतो  की शस्त्रास्त्रांची शर्यत जगाच्या विनाशाकडे नेईल.        ४. राष्ट्रांच्या आर्थिक मागासलेपणाची कारणे काय आहेत? उत्तर : आर्थिक मागासलेपणाची कारणे आहेत – 1. अन्नाची कमतरता 2. वैद्यकीय सुविधांचा अभाव 3. उच्च  शैक्षणिक सुविधांचा अभाव इ. 4.  युरोपीय देशांचे वसाहतवाद धोरण  5. भांडवलाचा अभाव 6. तंत्रज्ञानाचा अभाव 7. अयोग्य व्यापारी धोरण 8. जागतिकीकरण  9. जीवघेणी व चुकीची स्पर्धा    ५. आर्थिक असमानता दूर करण्यासाठी भारताने कोणती पावले उचलली आहेत? उत्तर : 1. उद्योगांचा विस्तार 2. उत्पन्न आणि संपत्तीचे समान वितरण 3.  रोजगार हमी कार्यक्रम. 4. लोकसंख्या नियंत्रण   ६. दहशतवादाचे परिणाम कोणकोणते? उत्तर : 1. यामुळे मानसिक वेदना निर्माण होतात 2.  यामुळे दहशत आणि हिंसा निर्माण होते. 3.  यामुळे लोकांमध्ये भीती निर्माण होते. 4.  यामुळे मोठ्या प्रमाणात वित्त आणि जीवित हानी होऊ शकते. 5.  यामुळे मालमत्तेचे नुकसान होऊ शकते. 6.  यामुळे आंतरराष्ट्रीय शांतता देखील बिघडते. 6. सामाजिक आणि संस्कृतीवर तसेच सरकारवर नकारात्मक प्रभाव पडतो.      ७. दहशतवादाला आळा घालण्यासाठी भारताने कोणती पावले उचलली आहेत. उत्तर :  1. दहशतवादविरोधी दल स्थापन केले आहे. 2.  दहशतवादाचा मुकाबला करण्यासाठी संरक्षण दलाला पाचारण केले जाते. 3. दहशतवादविरोधी कायदे संसदेद्वारे लागू केले जातात. 4. शेजारील राष्ट्रांना दहशतवादविरोधात लढण्यासाठी सहाय्य करणे 5.  सीमेवर हाय अलर्ट  6.  सार्वजनिक ठिकाणी हाय अलर्ट 7. कडक कायदेशीर कारवाई.   8. मानवी हक्कांच्या लढ्याला कोणत्या घटनांनी अधिक बळ दिले? उत्तर :  1. 1776 चे अमेरिकन स्वातंत्र्य युद्ध. 2.  1789 ची  फ्रेंच राज्यक्रांती. 3.  1917 मधील रशियन क्रांती. 4.  भारताचा स्वातंत्र्यलढा.   9. अमेरिका आणि रशिया यांच्यात झालेले द्विपक्षीय करार कोणते? उत्तर :  1. मर्यादित  चाचणी बंदी करार (PTBT) 2.  सर्वसमावेशक अणु चाचणी बंदी करार (CTBT) 3. निर्णयात्मक शस्त्र नियंत्रण करार (SALT) 4. अण्वस्त्र प्रसारबंदी करार (NNPT)   10.भारतातील मानवी हक्कांचे संरक्षण करण्यासाठी स्थापन करण्यात आलेल्या आयोगांचा उल्लेख करा उत्तर :  1.  राष्ट्रीय मानवाधिकार आयोग 2. अनुसूचित जातींसाठी राष्ट्रीय आयोग 3. अनुसूचित जमातींसाठी राष्ट्रीय आयोग 4. राष्ट्रीय महिला आयोग   11. दुसरे महायुद्ध संपल्यानंतर  कोणते महत्त्वाचे बदल झाले? उत्तर :  1.  एक नवीन जागतिक व्यवस्था उदयास आली. 2. संयुक्त राष्ट्रसंघाची स्थापना 3. शस्त्रास्त्र स्पर्धा 4. दहशतवादही सुरू झाला 5.  मानवी हक्क नाकारणे.   १२.दहशतवादाला चालना देणारी कारणे ओळखा? उत्तर :  1.   धार्मिक कट्टरतावाद 2.  विघटनवाद 3. तीव्र  डावी विचारसरणी 4. प्रांतीयवाद 5. जातीयवाद 6.  राजकीय डावपेच